ดอกสว่าน เปลี่ยนยังไง? รวมวิธีใส่ และถอด กับหัวจับแต่ละประเภท

ก่อนอื่นเลยครับ ถ้าคุณเป็นสาย DIY หรืองานช่างทั่วไป ผมเชื่อว่าคุณต้องเคยจับ ดอกสว่าน กันมาบ้างแล้วไม่มากก็น้อย แต่คุณเคยสงสัยไหมครับว่า ทำไมดอกสว่านถึงหลุดได้ ในขณะที่ยังไม่ทันได้กดใช้งาน? หรือบางทีใส่แล้วหมุนยังไงก็ไม่แน่น? คำตอบคือ มันอาจไม่ได้อยู่ที่ดอกสว่านอย่างเดียวครับ แต่อยู่ที่ หัวจับดอก หรือ หัวสว่าน ที่คุณใช้งานร่วมกันด้วยนั่นเอง

บางคนอาจคิดว่าแค่เสียบดอกเข้าไปแล้วหมุนให้แน่นก็พอแล้ว แต่จริง ๆ แล้วการใส่ดอกสว่านให้ถูกต้องไม่ใช่เรื่องเล็กเลยนะครับ มันส่งผลโดยตรงทั้งต่อความแม่นยำ ความปลอดภัย และอายุการใช้งานของเครื่องมือ แล้วถ้าใส่ไม่แน่น หรือใส่ผิดหัว ต่อให้คุณใช้ดอกสว่านคุณภาพดีแค่ไหน ก็อาจเกิดปัญหากลางงานได้ง่าย ๆ เช่น ดอกหมุนฟรี เจาะไม่เข้า หรือหลุดกลางคัน

ในบทความนี้ เราจะมาดูกันเลยครับว่า หัวสว่านมีกี่แบบ แต่ละแบบใส่ และถอดดอกสว่านยังไง ต้องใช้มือ หรือใช้เครื่องมือเสริม และมีเทคนิคอะไรบ้างที่ช่วยให้ใส่ดอกสว่านได้เร็ว แน่น และไม่พังง่าย ๆ พร้อมตอบคำถามคาใจต่าง ๆ นอกจากนี้ยังมีเคล็ดลับการดูแลหัวสว่านเพื่อยืดอายุการใช้งาน และวิธีเลือกดอกสว่านให้เหมาะกับหัวแต่ละประเภทด้วยครับ

หัวสว่านมีกี่แบบ? แต่ละแบบต่างกันยังไง?

ก่อนที่เราจะลงลึกถึงวิธีใส่ และถอดดอกสว่าน ผมว่าเราควรเริ่มจากการรู้จักหัวสว่านแต่ละประเภทก่อนครับ เพราะหัวแต่ละแบบก็ออกแบบมาให้ใช้งานกับดอกสว่านที่แตกต่างกันไป การเข้าใจประเภทของหัวสว่านจะช่วยให้เราเลือกดอกได้ถูก ใส่ได้พอดี และใช้งานได้อย่างปลอดภัย

ลองนึกภาพดูครับ ถ้าคุณพยายามเอาดอกสว่านแบบธรรมดาไปใส่ในหัว SDS หรือเอาดอกแบบหกเหลี่ยมไปใส่หัวสามขา แล้วไม่ล็อกให้แน่น มันก็อาจทำให้เครื่องมือหมุนฟรี หรือหนักสุดคือหลุดออกกลางอากาศได้เลย เพราะฉะนั้น เรามาช่วยกันแยกแยะหัวจับดอกสว่านแต่ละแบบกันก่อนครับ

1. หัวจับแบบสามขา (Three-Jaw Chuck)

หัวแบบนี้เป็นหัวมาตรฐานที่พบได้ทั่วไปซึ่งใช้กับสว่านไฟฟ้า และสว่านแท่นครับ ลักษณะเด่นคือจะมี 3 ขาโลหะที่สามารถเลื่อนเข้าออกพร้อมกัน เพื่อจับดอกสว่านให้ตรงศูนย์กลาง ข้อดีคือใช้งานได้หลากหลาย ไม่ว่าจะเป็นดอกเจาะไม้ ดอกเจาะเหล็ก หรือแม้แต่หัวไขควง

แต่สิ่งที่หลายคนอาจไม่รู้ก็คือ หัวประเภทนี้จะมี 2 แบบย่อย คือ

แบบใช้ประแจขัน (Keyed Chuck)
แบบไม่ใช้ประแจขัน (Keyless Chuck)

ซึ่งวิธีใส่และถอดดอกสว่านสำหรับหัวทั้งสองแบบนี้มีความแตกต่างกันอยู่เล็กน้อย โดยแบบไม่ใช้ประแจจะสามารถหมุนด้วยมือเปล่าได้เลย เพิ่มความเร็ว และความสะดวกในการเปลี่ยนดอกสว่าน

2. หัวจับแบบ SDS (SDS Chuck)

ถ้าคุณใช้สว่านโรตารี่ (Rotary Hammer) คุณน่าจะเคยเจอกับหัวแบบนี้ครับ คำว่า SDS ย่อมาจาก “Slotted Drive System” ซึ่งเป็นระบบที่ออกแบบมาให้ใส่ และถอดดอกได้ง่ายมาก แค่ดันเข้าไปให้ล็อก แล้วดึงออกเมื่อจะเปลี่ยน ไม่ต้องใช้ประแจ ไม่ต้องหมุนอะไรเลย

แต่ก็มีข้อจำกัดคือ ใช้ได้กับดอกสว่านแบบ SDS เท่านั้นนะครับ จะเอาดอกเจาะไม้ธรรมดามาเสียบกับหัว SDS ไม่ได้นะ เดี๋ยวดอกจะปลิวเอาได้

3. หัวจับแบบหกเหลี่ยม (Hex Shank Chuck)

หัวแบบนี้เราจะเจอบ่อยในไขควงไฟฟ้าครับ ใช้งานง่ายสุด ๆ เพราะตัวดอกมีลักษณะเป็นหกเหลี่ยม เวลาใส่ก็แค่ดันเข้าไปให้แน่น ส่วนเวลาถอดก็ดึงออก หรือกดปลดล็อกแบบสไลด์ หัวแบบนี้เปลี่ยนดอกไวมาก เหมาะกับคนที่ต้องใช้ในงานที่สลับดอกบ่อย ๆ

ถ้าคุณใช้สว่านธรรมดาที่เป็นหัวจับสามขา การจะนำดอกสว่านหกเหลี่ยมมาใช้ก็สามารถทำได้ครับ แต่จะต้องตรวจสอบให้ดีว่าดอกหกเหลี่ยมนั้นพอดีกับปากจับของหัวสามขา หรือไม่ ถ้าพอดี และล็อกแน่นจริง ก็สามารถใช้งานได้เลย

แต่ถ้าดอกสั้น หรือหัวจับจับไม่แน่น อาจทำให้ดอกหมุนฟรี หรือลื่นหลุดได้ง่าย ในกรณีแบบนี้แนะนำให้ใช้อะแดปเตอร์แปลงหัวจากสามขาเป็นแบบ Hex จะดีกว่าครับ เพราะช่วยให้ล็อกแน่น และใช้งานได้ปลอดภัยขึ้น อีกอย่างคือ ดอก Hex ส่วนใหญ่ไม่ได้ออกแบบมาสำหรับแรงบิดสูงของสว่านทั่วไป ถ้าใช้งานหนักเกินไปก็อาจทำให้ดอกเสียหายได้เช่นกัน

วิธีใส่ และถอด ดอกสว่าน พร้อมเทคนิคใช้งานจริง

เมื่อรู้จักหัวสว่านแต่ละประเภทแล้ว ขั้นตอนต่อไปก็คือการนำดอกสว่านไปใช้งานจริงครับ หลายคนอาจคิดว่าการใส่ดอกสว่านไม่ได้มีอะไรซับซ้อน แค่หมุนให้แน่นก็จบ แต่จริงๆ การใส่ดอกสว่านให้ดีนั้น ต้องคำนึงถึงหลายจุด ทั้งการจัดศูนย์ การเลือกแรงบิด และความพอดีระหว่างดอกกับหัวจับ โดยเราจะมาเจาะลึกกันในส่วนนี้ครับ

การใส่ ดอกสว่าน หัวจับสามขาแบบใช้ประแจ (Keyed Chuck)

เตรียมประแจจับดอก ที่มากับเครื่อง อย่าเผลอทำหายนะครับ เพราะถ้าหายใส่ดอกไม่แน่นแน่ ๆ
เสียบดอกเข้าไปในหัวจับ โดยเล็งให้ตรงจุดศูนย์กลาง ไม่เอียง
ใช้ประแจหมุนให้แน่น โดยหมุนในทิศทางตามเข็มนาฬิกา
ถ้าจะถอดดอก ให้หมุนประแจทวนเข็มนาฬิกา แล้วดึงดอกออกเบา ๆ

เทคนิค: หมุนให้แน่นทีละด้านทั้ง 3 ช่อง จะช่วยให้ดอกแน่นเท่ากัน และไม่ส่ายเวลาเจาะครับ พูดง่าย ๆ ก็คือ เป็นการช่วยให้หัวจับดอกล็อกดอกได้แน่นพอดีจากทุกมุม ไม่ใช่แน่นแค่จุดเดียวครับ

การใส่ ดอกสว่าน หัวจับสามขาแบบไม่ใช้ประแจ (Keyless Chuck)

ใช้มือจับหัวด้านหนึ่งไว้ แล้วหมุนอีกด้านเพื่อเปิดปากจับดอก
เสียบดอกเข้าไปจนสุด แล้วหมุนกลับให้แน่นด้วยมือเปล่าเลยครับ
ถ้าจะถอดก็หมุนย้อนกลับ และดึงออก

เทคนิค: ให้ใช้แรงหมุนตอนสุดท้ายแน่น ๆ หน่อย แต่ระวังอย่าหมุนแรงเกินเพราะอาจทำให้ดอกสว่านสึกเร็ว

การใส่ และ ถอด ดอกสว่าน หัวจับ SDS

หยิบดอกสว่าน SDS ที่มีร่องพอดีกับหัว ดอกสว่าน SDS ไม่ใช่ว่าจะใช้ได้กับหัว SDS ทุกประเภท ต้องเลือกให้ตรงรุ่นด้วยครับ เช่น ดอก SDS-Plus ใช้กับหัว SDS-Plus เท่านั้น ไม่สามารถใช้ร่วมกับหัว SDS-Max
จับดอกตรง ๆ แล้วดันเข้าไปจนได้ยินเสียงล็อก
เท่านี้ก็พร้อมใช้งานเลยครับ
ถ้าจะถอด ให้ดึงปลอกล็อกด้านหน้ากลับ แล้วดึงดอกออกได้เลย

เทคนิค: อย่าทาน้ำมัน หรือจาระบีตรงร่องล็อก เพราะอาจจะทำให้หลวมได้!

ใส่และถอด ดอกสว่าน หัวจับแบบ HEX

กด หรือดึงสลักล็อกด้านหน้าหัว
เสียบดอกเข้าไปให้สุด จนแน่น
ปล่อยสลักให้ล็อกอัตโนมัติ
ถ้าจะถอดก็ทำย้อนขั้นตอน

เทคนิค: เช็คเสมอว่าดอกสว่านแน่นจริงก่อนเริ่มใช้ เพราะถ้าหลวมขึ้นมา ดอกอาจหลุดตอนหมุนด้วยความเร็วสูงได้ครับ

แล้วเราจะรู้ได้ยังไงว่าใช้ ดอกสว่าน แบบไหนกับหัวอะไร?

ต่อให้ใส่เป็น ถ้าเลือกดอกผิดหัวก็ใช้งานไม่ได้เหมือนกัน วิธีสังเกตง่าย ๆ คือ

ถ้าดอกสว่านมี แกนกลมเรียบ ใช้กับหัวจับสามขา
ถ้าดอกสว่านมี ร่องเฉียง 2–4 ช่องตรงปลาย ใช้ดอก SDS ใช้กับหัว SDS เท่านั้น
ถ้าดอกสว่านมี แกนหกเหลี่ยม (Hex) ก็ใช้กับหัวแบบ Hex หรือไขควงกระแทก ได้โดยตรง และในหลายกรณีก็สามารถใช้กับหัวจับแบบสามขาได้ด้วย หากหัวจับสามารถจับได้แน่น และไม่ทำให้ดอกหลุด หรือหมุนฟรี

ดอกสว่านบางแบรนด์จะเขียนชัดเจนที่ตัวบรรจุภัณฑ์ครับ เช่น “SDS-Plus” หรือ “Hex Shank” อะไรทำนองนี้ ก็จะยิ่งง่ายขึ้นอีก

ใส่ ดอกสว่าน แล้วเจอปัญหา เราจะแก้ยังไง?

แม้จะเข้าใจหลักการใส่ดอกสว่าน และใช้งานหัวจับประเภทต่าง ๆ แล้ว ในโลกแห่งความเป็นจริง เราก็อาจเจอปัญหาจุกจิกอยู่ดีครับ บางทีใส่ดอก แล้วหลุด ใส่แน่น แล้วดึงไม่ออก หรือใส่แล้วหมุนสั่นจนมือชา เรื่องพวกนี้อาจไม่ใช่เรื่องใหญ่สำหรับบางคน แต่ถ้าคุณต้องทำงานต่อเนื่องทั้งวัน มันอาจทำให้เสียทั้งเวลา อารมณ์ และอุปกรณ์ได้เลย

ผมจะรวบรวมปัญหายอดฮิตที่หลายคนเจอเมื่อใช้งานดอกสว่านร่วมกับหัวจับประเภทต่าง ๆ พร้อมแนะนำวิธีแก้ที่ใช้ได้จริง ให้คุณพร้อมรับมือกับทุกสถานการณ์ ไม่ว่าจะเป็นช่างมือใหม่ หรือมือโปรก็ตามครับ

1. ใส่ดอกแล้วดอกหลวม หรือหลุดตอนเจาะ

อาจเกิดจากการขันไม่แน่น (ในหัวจับสามขา)
หัวจับเริ่มสึก อาจถึงเวลาต้องเปลี่ยน
ดอกสว่านไม่ได้ออกแบบมาสำหรับหัวนั้น เช่น เอาดอกกลมไปใส่หัว SDS

ทางแก้: เช็กประเภทดอกให้ตรงหัว และขันให้แน่น

2. ดอกสว่านติดแน่นเกินไป ถอดไม่ออก

เกิดจากการเจาะ แล้วเกิดแรงต้านสะสม ทำให้ดอกฝืด
มีเศษฝุ่น หรือสนิมเกาะตรงจุดล็อก

ทางแก้: ใช้สเปรย์หล่อลื่นช่วย แล้วค่อย ๆ ขยับออก

3. ดอกหมุนไม่ตรงศูนย์ สว่านสั่น

ดอกอาจใส่เอียงตั้งแต่แรก
ดอกบิดงอ หรือหัวสว่านเสีย

ทางแก้: ถอดดอกออกแล้วใส่ใหม่ให้ตรง ถ้าไม่หาย อาจต้องเปลี่ยนหัวจับใหม่ครับ

สรุป

การใส่หรือถอดดอกสว่านอาจดูเหมือนเรื่องเล็กนะครับ แต่ถ้าทำผิด มันก็อาจพาให้ทั้งงานพัง หรืออุปกรณ์เสียหายเลยก็ได้ การเลือกดอกสว่านให้ตรงกับหัว และใส่ให้ถูกวิธี จะช่วยให้คุณทำงานได้เร็ว ปลอดภัย และลดค่าใช้จ่ายจากการซ่อมเครื่องมือในระยะยาวด้วยครับ

จริง ๆ แล้วเรื่องเล็ก ๆ อย่างการใส่ดอกสว่าน ให้แน่น หรือเลือกหัวจับที่เข้ากันได้กับดอกที่มีอยู่ มันคือพื้นฐานของการทำงานที่มีคุณภาพเลยครับ บางคนมีเครื่องมือดี ดอกดี แต่งานออกมาไม่ดีเหมือนอุปกรณ์ เพราะใส่ดอกผิดหัว หรือหลวมจนเจาะแล้วดอกสะบัด ใครเจอแบบนี้บ่อย ๆ คงเข้าใจเลยว่าบางทีสิ่งเล็กน้อยนี่แหละ ที่สร้างความเสียหายใหญ่โตได้ง่ายมาก ๆ

ดังนั้น ถ้าอยากพร้อมลุยงานอย่างมั่นใจ แค่เลือกใช้ ดอกสว่าน ให้ถูกหัว ใส่อย่างถูกต้อง งานก็จะดี ปลอดภัย และไม่สะดุดครับ